مسکن روستایی در ایران: گذشته، حال و آینده

1. مقدمه

 

اگرچه در دهه‌های اخیر سرمایه‌گذاری در مناطق روستایی در مقایسه با مناطق شهری ایران ناچیز بوده است، اما همچنان روستاها به عنوان قطب‌های ایجاد ثروت و ارزش افزوده اقتصادی در بخش‌های کشاورزی، دامداری و صنایع دستی محسوب می‌شوند. مناطق روستایی بهترین گزینه برای تامین غذای مورد نیاز بودند و تا سه دهه پیش یک سوم تولید ناخالص ملی ایران را به عهده داشتند. (طالب 1998) بر اساس آخرین سرشماری ملی نفوس و مسکن در سال 2006، بیش از 22.235 میلیون نفر از کل 70.495 ایرانی در مناطق روستایی زندگی می کنند. (SCI 2006) این سرشماری همچنین بیان می کند که 5.096 میلیون خانوار از 14.9 میلیون خانوار ایرانی در روستاها زندگی می کنند و تعداد سکونتگاه های روستایی در ایران 4.42 میلیون است که بیشتر آنها در شرایط بدی قرار دارند (MHUD 2006, 14).¹ . از آنجایی که دولت ایران موظف به حمایت از نوسازی یا ساخت 200000 واحد مسکونی روستایی در سال (سرتیپی پور 1386 الف) بر اساس برنامه چهارم توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایران (1384-1384) است، روند نوسازی منازل روستایی رونق گرفت و 620000 واحد مسکونی جدید رونق گرفت. واحدهای مسکونی تنها طی سالهای 2006-2008 ساخته شده اند. (HFIRI 2008, HFIRI 2009)

 

مسکن اصلی ترین عنصر تشکیل دهنده بافت روستایی و آرایش فضایی آن است و استقرار و سبک ساخت و ساز نشان دهنده استفاده از عناصر محیطی و تأثیرات اقتصاد، معیشت، سنت ها و هنجارها بر جامعه روستایی است. با توجه به اینکه مسکن روستایی زمینه ای را برای زندگی و فعالیت معیشتی روستاییان فراهم می کند که ماهیتی کارکردی برای رفع نیازهای اولیه روستاییان دارد، ورود به این عرصه مستلزم دانش و آگاهی گسترده از تمامی ابعاد طراحی و شکل گیری است. (HFIRI 2005) می توان اظهار داشت که تأمین مسکن مناسب برای روستاییان تنها زمانی امکان پذیر است که تغییرات اجتماعی-اقتصادی اخیر، فناوری‌ها و امکانات مدرن متناسب با ویژگی‌های معماری بومی روستایی و سنت‌های عشایری-فرهنگی روستاها و شرایط مختلف اقلیمی مناطق مختلف مورد توجه قرار گرفته است. دستخوش تحولات آگاهانه در معماری روستایی و تصمیم گیری برای آینده مستلزم شناخت این ویژگی ها در گذشته و حال است.

 

 

   دیدن پروژه های گروه معماری مشاور   

 

 

2. مسکن روستایی در گذشته

 

نگاه کلی و جامع به مسکن از گذشته تا به امروز نشان می دهد که مسکن یک پدیده اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ساختاری است که شرایط مناسب معیشتی را فراهم می کند. (زرگر 1378) محیط زندگی دوران باستان تنها نمونه هایی از این واقعیت است. انسان از بدو تولد تا مرگ رابطه مستمر و طولانی با فضای مسکونی خود داشته است.

 

نمایانگر یک الگوی از پیش تعریف شده معمولی در جهان علل است. پیدایش و شکل گیری مسکن روستایی در ایران قدمتی دیرینه دارد که ریشه های آن را می توان در نسل تاریخی و شکل گیری روستاها جستجو کرد. اما در کنار این مسکن، نوع دیگری از مسکن‌های مبتنی بر زندگی عشیره‌ای وجود داشته که هدف آن دامپروری بوده است. (سرتیپی پور 1388) این نوع مسکن منجر به تشکیل جوامع عشایری شده است که هنوز در برخی از مناطق کشور دیده می شود. حوادث غیرمترقبه زندگی قبیله‌ای مستلزم نوع خاصی از سکونت‌گاه است که مشخصه آن تحرک و راه‌اندازی سریع است، که منجر به ساختارهای مختلف مسکن متحرک مانند چادر ² و کمان ³ می‌شود . (شکل 1)

 

اما روستاها اولین اشکال سکونت در ایران هستند که 40 قرن قبل از میلاد در دامنه های زاگرس در غرب ایران (مناطق شمال خوزستان) از طریق فراوانی آب و حاصلخیزی زمین ها پدیدار شدند. اما در سایر نواحی ایران از جمله دامنه های البرز، ایران مرکزی، جنوبی و شرقی نشانه هایی از وجود بدوی وجود دارد. روستاها را می توان یافت. با تشکیل روستاها و ترویج کشاورزی و آرمان‌های انسان‌ها و مردم در طول تاریخ همواره برای رسیدن به آن آرمان‌ها تلاش کرده‌اند. (زرگر 1376) تجارب نیاکان ما و تکامل الگوهای مختلف مسکن به ارث رسیده از تغییرات چشمگیر در روند معیشتی و اجتماعی پدید آمد و نیاز به راه اندازی خانه ای برای مردم و خانواده ها در نزدیکی زمین های کشاورزی احساس شد. از آن زمان، معیشت از طریق کشاورزی به عنوان منبع تأمین محصولات زراعی و دامی و استفاده از دام برای اداره امور روزمره، طراحی و ساختار مسکن را تحت تأثیر قرار داده است.

 

بررسی اجمالی ویژگی‌های کلی معماری روستایی در ایران نشان می‌دهد که شرایط جغرافیایی و اقلیمی در کنار سبک‌های معیشتی مسکن روستایی را به‌گونه‌ای تحت تأثیر قرار داده است که می‌توان آن را بازتاب انواع سبک‌های معیشتی، اراضی و عوامل اقتصادی اجتماعی و فرهنگی دانست. . بنابراین می توان گفت که این محیط مکان مورد نیاز برای زندگی، کار، نگهداری کالاها و محصولات کشاورزی، دامپروری و ... را فراهم می کند، بنابراین از الگوهای متنوعی برخوردار است. در تمامی این الگوها، کاربرد منابع طبیعی و محدودیت‌های اعمال شده توسط آن منعکس شده است. با توجه به نظام‌های خاص جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی که حاصل فرآیند آزمون و خطا در طول تاریخ است، واحدهای مسکونی مختلف در سراسر ایران در بافت‌های متراکم یا غیر متراکم دیده می‌شوند.

 

مطالعه واحدهای مسکونی روستایی بومی چهار الگوی کلی با ویژگی های کاملاً متمایز را نشان می دهد: (سرتیپی پور 1388).

 

(1). مناطق شمالی در کنار دریای خزر

 

(2). دامنه های البرز و زاگرس

 

(3). ایران مرکزی (مناطق هم مرز با دشت کویر و خلیج فارس)؛ و

 

(4). خلیج فارس و دریای عمان در جنوب.

2.1. مناطق شمالی در کنار دریای خزر

 

در نواحی شمالی در کنار دریای خزر (شمال ایران) فراوانی آب و خاک حاصلخیز برای کشاورزی باعث شده تا روستاها الگوی پراکنده ای داشته باشند. همچنین مساحت زمین های مسکونی نسبتاً زیاد است و محیط های مسکونی با مرکبات احاطه شده است. مردم بومی این مناطق با کشاورزی، باغداری، کار در مزارع برنج و ماهیگیری امرار معاش می کردند. چندی پیش خانه ها را از چوب می ساختند و سپس با کاهگل و کاه می پوشاندند. سقف ها را با سوفال (از خشت پخته)، عصا یا ساقه گیاه برنج می پوشاندند. جنگل های انبوه در حاشیه دریای خزر و کوه ها چوب مورد نیاز خانه سازی را تامین می کند. سقف ها، ستون ها و در مواردی دیوارها و پی خانه ها از چوب ساخته می شد. (شکل 2)

 

در جایی که رطوبت زمین زیاد است، کف خانه بالاتر از سطح زمین ساخته می شود.

2.2. دامنه های البرز و زاگرس

 

دامنه‌های کوه‌های البرز و رشته‌کوه‌های Z a Gros محل اکثر شهرها و روستاهای ایران است. خانه ها عمدتاً دو طبقه هستند و دارای اتاق پذیرایی برای پذیرایی از بازدیدکنندگان می باشند که در مقایسه با سایر اتاق ها از وضعیت بهتری برخوردار بوده و دارای ورودی مجزا می باشد. در خانه های دو طبقه اتاق پذیرایی در طبقه دوم خانه با دهانه های متعدد جهت تامین نور و چشم انداز مناسب برای بازدیدکننده قرار دارد. در این خانه ها طبقه اول به عنوان محل نگهداری دام، اصطبل، انبار، آشپزخانه و طبقه دوم به عنوان فضاهای نشیمن مانند نشیمن و پذیرایی طراحی شده است. (شکل 3)

شکل 1 . نمونه هایی از چپ نشینی قبیله ای: بوور در غرب ایران. سمت راست: سیاه چادرهای جنوب ایران

شکل 2 . نمونه هایی از مسکن و بافت روستایی در شمال ایران

شکل 3 . نمونه هایی از مسکن و بافت روستایی در غرب ایران (ترکیب فضای معیشتی با فضای مسکونی: استفاده از پشت بام به عنوان محلی برای تهیه میوه های خشک در تصویر میانی دیده می شود)

شکل 4 . نمونه هایی از مسکن و بافت روستایی در مناطق کویری ایران

   دیدن پروژه های گروه معماری مشاور   

2.3. ایران مرکزی

 

ایران مرکزی یک کویر نمک خشک با طبیعتی خشن و میانگین بارندگی سالانه کمتر از 200 میلی متر است. زندگی در این مناطق تنها در اطراف یا نزدیک قنات ها و چشمه ها امکان پذیر است. قنات ها سیستم های زیرزمینی پایداری برای کشیدن منابع آب زیرزمینی به سطح هستند که حاصل یک نوآوری اصیل آبیاری ایرانی است که به آرامی آب زیرزمینی را به سطح می کشد و هزاران سال است که آب را تامین می کند. کمبود آب در این منطقه، قنات ها را به عنصری ارزشمند تبدیل کرده است که قطره ای آب هدر نمی رود. هر گاه مقدار آب کافی نباشد ابتدا به داخل استخر هدایت می شود و سپس به داخل مزارع کشیده می شود. وسعت روستاها و جمعیت آنها در این منطقه بر اساس میزان آب موجود تعیین می شود (شکل 5)

 

خشت و خشت آفتاب خشك مصالح اساسی برای اسكان در مناطق بیابانی ایران هستند. خانه ها در یک بافت متراکم بسیار نزدیک به یکدیگر ساخته شده بودند. استفاده از خاک رس مقاوم در برابر گرما امکان زندگی در تابستان های گرم را فراهم می کند. خانه‌ها درون‌گرا هستند و حیاط آن در مرکز قرار گرفته است (الگوی حیاط مرکزی) تا خانه را از طبیعت خشن و بادهای گرم محافظت کند و همچنین فضای باز مناسبی را برای ساکنان فراهم کند. اتاق ها واحدهای مجزا هستند و رو به حیاط باز هستند. در هماهنگی کامل با تغییرات فصلی و به منظور ایجاد آسایش ساکنین در داخل خانه، حرکت هایی برای اعضای خانواده از قسمت های آفتابگیر خانه (مناسب زمستان) به قسمت های پشت به آفتاب و قسمت های سایه دار ضروری است. مناسب برای تابستان). اعضای خانواده به طبقه بالا، پایین حرکت می کنند،ایوان ها (ایوان های) خانه.

2.4. خلیج فارس و دریای عمان در جنوب

 

روستاییان ساکن در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان (جنوب ایران) از طریق ماهیگیری، کشت نخل، تجارت و حمل کالا به کشورهای خلیج فارس امرار معاش کرده اند. هوای گرم و مرطوب و کمبود آب آشامیدنی، الگوی زندگی خاصی را با شکلی کاملاً متفاوت از سایر مناطق ایران به وجود آورده است. روستاها به منظور تسهیل جریان هوا و کاهش رطوبت نسبتاً زیاد، دارای بافت های پراکنده ای هستند که نسیم های ساحلی به راحتی در جو جاری می شود. این نیز بر طراحی خانه تأثیر گذاشته است. خانه ها به گونه ای ساخته شده اند که باد به راحتی در داخل آنها جریان داشته باشد. به همین دلیل است که پنجره ها در دو طرف خانه طراحی شده اند تا هوا در داخل خانه جریان داشته باشد تا راحتی را برای ساکنان فراهم کند. اکثر خانه های این منطقه بادگیر دارند تا از نسیمی که از دریا می آید بهره مند شوند. به منظور کاهش جذب گرما و افزایش انعکاس نور خورشید، رنگ خانه روشن است. علاوه بر این، خانه ها به گونه ای طراحی شده اند که دیوارها مستقیماً در معرض نور خورشید قرار نگیرند و سایه ایجاد کنند. (شکل 5)

 

در تمامی موارد فوق، واحدهای مسکونی روستایی در عین سادگی و صفا، از سبک معماری متناسب با کارکردهای معیشتی و محیط طبیعی استفاده می‌کنند و هر منطقه از الگوی زیبایی‌شناختی و بصری خاصی پیروی می‌کند که آن را از سایر مناطق متمایز می‌کند. استفاده از مصالح و دانش بومی مسکن.

 

 

 

 

نمونه کارهای طراحی گروه معماری مشاور

 

 

 

3. مسکن روستایی امروز

 

این بخش از مقاله مبتنی بر ارزیابی و ارزیابی داده‌های نمونه‌گیری از ویژگی‌های مسکن روستایی در سال 1382 است که برای اولین بار در تاریخ برنامه‌ریزی مسکن ایران در 2118 روستای نمونه اجرا شد که از طریق آن ویژگی‌های ساختاری و مسکن 46413 خانه در سراسر کشور جمع‌آوری شد. (HFIRI, 2003) تجزیه و تحلیل داده‌های کمی و کیفی حاصل از این نمونه‌گیری که توسط دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی انجام شد، تا کنون مهم‌ترین و پیشرفته‌ترین مورد است. منبع اطلاعاتی در مورد وضعیت فعلی مسکن روستایی که می تواند داده های مورد نیاز مسکن روستایی را فراهم کند. ⁴

 

با توجه به حجم زیاد داده‌های نمونه‌گیری جمع‌آوری‌شده، اتخاذ تکنیک مناسب برای خلاصه‌سازی و تفسیر داده‌ها ضروری بود. به همین دلیل، داده های مرتبط با استفاده از روش نظریه زمینه ای (روش کیفی) طبقه بندی شدند. سپس کل داده‌های ارائه‌شده در 91 جدول در چهار سطح از خرد تا کلان طبقه‌بندی و کدگذاری شد و به‌عنوان شاخص ⁵ سطح یک، شاخص سطح دو، شاخص سطح ⁶ و سطح بعد ⁷ عنوان شد. (سرتیپی پور، 1386) در این روش با انتخاب دو یا چند داده مرتبط ⁸ و ترکیب آنها، اصطلاحی سطح بالاتر به دست می آید که به آن شاخص سطح یک می گویند . ترکیب دو یا چند شاخص سطح یک شاخص جامع تری به نام تولید می کندنشانگر سطح دو در مرحله بعد، شاخص های سطح دو را با هم ترکیب کردیم که منجر به سطح بالاتری از اطلاعات به نام سطح شاخص شد. در مرحله بعد، ترکیب شاخص های محوری، سطح جامع تری از اطلاعات مسکن را در چهار بعد بافت، اقتصاد و معیشت، رفاه و انرژی و محیط زیست تولید کرد. در نهایت با سنتز و ترکیب چهار بعد ویژگی های مسکن، وضعیت فعلی مسکن روستایی در سطح ملی و استانی مشخص شد که می تواند برای برنامه ریزی ها و تصمیم گیری های آتی مورد استفاده قرار گیرد.(سرتیپی پور 1386).

 

همانطور که قبلا ذکر شد، اساس این تحلیل سطوح اطلاعاتی «داده، شاخص، شاخص و چهار بعد» است که وضعیت مسکن به عنوان بالاترین سطح (نگاه کنید به شکل 6). هنگامی که ابعاد چهارگانه مسکن روستایی تعیین می شود، اطلاعات کمی و کیفی به دست آمده می تواند در طرح های مسکن آتی مورد استفاده قرار گیرد.

 

به منظور تعیین وضعیت فعلی مسکن در استان های مختلف و امکان مقایسه بین آنها از روش دلفی استفاده شد. بدین منظور با حدود بیست نفر از متخصصان حوزه مسکن و معماری روستایی در ایران مشورت شد و وزن شاخص ها تعیین شد. (سرتیپی پور 1386) بر اساس میزان اثربخشی و میزان اهمیت هر یک از شاخص ها، از 0 تا 100 سنجیده شد. وضعیت مسکن در کشور بر اساس نحوه وزن دهی هر شاخص در هر استان تعیین شد. برای مقایسه وضعیت مسکن استان‌ها، استان‌هایی با میانگین شاخص‌های بالای 70 در گروه یک (خوب)، و بین 70 تا 50 در گروه دو (متوسط)، بین 40 تا 50 در گروه سه (زیر میانگین) و زیر 40 به عنوان گروه چهار (ضعیف).

3.1. ابعاد پارچه ای مسکن روستایی

 

بعد پارچه ای مسکن به جنبه فیزیکی آن اشاره دارد که عینی ترین جنبه در ارزیابی، تحلیل و برنامه ریزی مسکن است. اکثر برنامه ریزی ها و تحلیل ها در مسکن معمولاً بر این جنبه متمرکز هستند.

 

از نظر بافت، مسکن روستایی بر اساس دو شاخص «مقاومت» (شامل پی، سقف، دیوار و مانند آن) که مبنای پایداری ساختمان است و «محل سکونت» بررسی می‌شود. مانند اتاق ها، طبقات و مساحت کف.

 

در بررسی داده‌های نمونه‌ها، عامل «استحکام» تحت سه شاخص سطح یک مورد ارزیابی قرار گرفت: دوام مصالح، دوام ساختار و قدیمی بودن خانه. وقتی این سه شاخص با هم ترکیب شوند، «استحکام خانه‌های روستایی» را تعیین می‌کنند ( جدول 1 را ببینید ). همانطور که قبلا ذکر شد، هر شاخص در سطح یک از چند شاخص سطح پایین (سطح دو) تشکیل شده است و هر شاخص سطح دو از داده های پرسشنامه های نمونه گیری تشکیل شده است.

شکل 5 . نمونه هایی از مسکن و بافت روستایی در جنوب ایران، سمت چپ: بادگیرها در واحدهای مسکونی برای استفاده از نسیم ساحلی. سمت راست: سکونتگاه های حاشیه خلیج فارس

شکل 6 . مدل شماتیک رتبه بندی سطوح داده های پرسشنامه به سطوح بالاتر اطلاعات و تعیین وضعیت فعلی مسکن

 

برای تعیین شاخص «محل سکونت واحدهای مسکونی» و ارزیابی مساحت در دسترس یا تصرف، از سه شاخص سطح دو یعنی تراکم اتاق، تعداد طبقات و مساحت طبقات استفاده شد. (سرتیپی پور 1386)

 

با استفاده از تکنیک تعیین وزن شاخص ها و شاخص ها و در نتیجه بررسی تطبیقی ​​ابعاد در استان ها، چهار استان در گروه اول، نه استان در گروه دوم، 14 استان در گروه سوم و یک استان قرار دارند. به گروه چهارم می رود. برای مشاهده وضعیت بافت مسکن روستایی، گروه‌بندی‌های ⁹ بر روی نقشه مشخص شدند و برخی از پهنه‌بندی‌ها در چهار سطح مختلف در یک توزیع جغرافیایی یافت شدند (شکل 7 را ببینید).

 

 

 

 

نمونه کارهای طراحی گروه معماری مشاور

 

 

 

 

3.2. بعد اقتصاد و معیشت مسکن روستایی

 

تلفیق معیشت و محیط در خانه‌های روستایی و آثار سرمایه‌گذاری در این بخش از دیگر جنبه‌های مهمی است که نباید از آن غافل شد و بخواهیم تصویری جامع از مسکن فعلی روستایی ارائه کنیم. شاید اساسی ترین تفاوت مسکن شهری و روستایی در این است که در روستاها فعالیت های معیشتی و تولیدی با فعالیت های روزمره آمیخته می شود. بنابراین در چارچوب بررسی وضعیت فعلی مسکن روستایی، توجه به این بخش و نقش سرمایه گذاری در این بخش در اقتصاد روستایی و اقتصاد ملی از اهمیت بالایی برخوردار است. از آنجایی که بخشی از فعالیت های معیشتی و تولیدی روستاییان در سه واحد مسکونی انجام می شود، معیشت و فعالیت های معیشتی به نحوی با هم تلفیق می شوند. با توجه به فعالیت‌های تولیدی در خانه‌های روستایی و ارتباط متقابل معیشت و فعالیت‌های زندگی، سکونتگاه‌ها به فضاهایی با کارکردهای مختلف از جمله معیشت، معیشت مختلط و سکونت تبدیل شده‌اند که دارای معماری متمایز از فضاهای زندگی معمولی است. از سوی دیگر، با توجه به اقتصاد کلان، میزان سرمایه گذاری ملی در تامین مسکن روستایی می تواند نه تنها بر نرخ اشتغال در روستاها، بازار عرضه و تقاضای زمین، مصالح و مسکن، بلکه بر کمیت و کیفیت توسعه روستاها اگرچه مطالعه گسترده اقتصادی در این زمینه مستلزم وجود داده‌ها و شاخص‌های اقتصادی دقیقی است که خارج از محدوده نمونه‌گیری ما در سال 1383 می‌باشد، تلاش شد تا بر اساس سایر داده‌های موجود این بعد در نظر گرفته شود.

 

شاخص «نقش معیشت در مسکن» با استفاده از شاخص‌های سطح یک و دو (زیر مجموعه‌ای از قطعات و فضاها و میزان مساحت‌های اختصاص‌یافته برای معیشت) مورد تحلیل قرار گرفت. هر چه این شاخص بیشتر باشد، نقش فعالیت های اقتصادی و معیشتی خانواده ها در مسکن بیشتر می شود. شاخص دیگر وضعیت فضاهای معیشتی را از نظر کیفیت فیزیکی (سطح استحکام و بهداشت) بررسی می کند. هر چه این شاخص بیشتر باشد امکان فعالیت معیشتی در واحدهای مسکونی بیشتر می شود.

 

بنابراین وضعیت فضاهای زندگی در خانه های روستایی با استفاده از این دو شاخص مورد بررسی قرار گرفت.

 

با این حال، اثرات مسکن بر توسعه اقتصادی با استفاده از سه شاخص توانایی تامین هزینه‌های مسکن، نرخ شکوفایی بازار زمین و مسکن و بهره‌وری و اثربخشی در این بخش مورد تحلیل و سنجش قرار گرفت. جدول 2 تمامی شاخص های سطح یک و دو مربوط به این شاخص ها را نشان می دهد. (سرتیپی پور 1386)

 

نتیجه بررسی تطبیقی ​​استان ها نشان می دهد که شش استان در گروه اول، 10 استان در گروه دوم، 9 استان در گروه سوم و سه استان در گروه چهارم قرار دارند. نمودار 8 وضعیت مسکن روستایی استان های ایران را از نظر اقتصادی و معیشتی نشان می دهد.

3.3. ابعاد رفاهی مسکن روستایی

 

وجود امکانات و خدمات زیربنایی رفاهی مناسب در جوامع روستایی، مبنای اساسی توسعه است که با هدف توزیع متناسب امکانات معیشتی و کاهش نابرابری ها صورت می گیرد. در دهه‌های اخیر، ایجاد امکانات زیربنایی و ارائه خدمات فرهنگی و بهداشتی به مردم، زیربنای نظری و عملی بسیاری از برنامه‌های توسعه بوده است. در نتیجه یکی از اهداف عمده توسعه روستایی توزیع مساوی امکانات فوق و افزایش دسترسی روستاییان به این خدمات بوده است. بنابراین بررسی نوع و میزان امکانات رفاهی در واحدهای مسکونی روستایی یکی دیگر از ابعاد مهم تعیین کننده کیفیت زندگی روستایی و مسکن روستایی است.

 

برای بررسی وضعیت رفاهی مسکن روستایی، امکانات رفاهی و خدمات زیربنایی از جمله آب، برق، تلفن، سیستم‌های دفع فاضلاب و در دسترس بودن خدماتی مانند آموزش، بهداشت و محیط‌های تجاری مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. دو شاخص با استفاده از مجموعه‌ای از شاخص‌های سطح یک و دو مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت (به جدول 3 مراجعه کنید)، دو شاخص عبارتند از: در دسترس بودن مسکن (از آنجایی که زمینه زندگی خانوادگی را فراهم می‌کند) و در دسترس بودن امکانات رفاهی در روستا. (از آنجایی که زمینه واحدهای مسکونی را فراهم می کند). (سرتیپی پور 1386)

 

بر اساس نتایج تحلیل این بعد مسکن روستایی، سه استان در گروه اول، 12 استان در گروه دوم، هشت استان در گروه سوم و پنج استان در گروه چهارم قرار دارند. توزیع جغرافیایی رفاه در واحدهای مسکونی در شکل 9 نشان داده شده است.

 

 

 

طراحی ویژه + ... مشاوره رایگان

 

 

 

3.4. ابعاد زیست محیطی مسکن روستایی

شکل 8 . بعد اقتصاد و معیشت در مسکن روستایی استان های ایران

شکل 9 . مقایسه ابعاد امکانات (رفاهی) به خانه های روستایی در استان های ایران

شکل 10 . مقایسه ابعاد زیست محیطی خانه های روستایی در استان های ایران

شکل 11 . مقایسه کلی وضعیت مسکن روستایی در استان های ایران

 

امروزه در بسیاری از کشورها، فعالیت ها و ابتکارات توسعه ای منوط به حفظ محیط زیست و جلوگیری از آلودگی محیط زیست، پرهیز از تخریب زمین های کشاورزی و منابع طبیعی و تغییر کاربری آنها می باشد. به عبارت دیگر، وضعیت زیست محیطی یک کشور یکی از مهم ترین معیارهای برچسب زدن آن به عنوان یک جامعه توسعه یافته است. با توجه به تاثیرات فعالیت های ساختمانی و ساختمانی بر طبیعت و محیط روستایی، مطالعه این بعد از مسکن ضروری است. بعد زیست محیطی مسکن از طریق دو شاخص تأثیر واحدهای مسکونی بر تخریب اکوسیستم ها و سازگاری واحدهای مسکونی با طبیعت و محیط سنجیده می شود.

جدول 1 . شاخص‌های سطح یک و دو شاخص‌های ابعاد پارچه مسکن و رابطه بین سطوح

شکل 7 . مقایسه ابعاد پارچه خانه های روستایی در ایران

جدول 2 . شاخص‌های سطح یک و دو شاخص‌های بعد اقتصاد مسکن روستایی و رابطه بین سطوح مختلف تحلیل در ساختار سلسله مراتبی

 

شاخص تأثیر واحدهای مسکونی بر تخریب اکوسیستم از ادغام شاخص‌های تولید زباله، آلودگی هوا، تخریب منابع طبیعی و سایر داده‌های نمونه‌برداری مرتبط به دست آمده است. همچنین شاخص سازگاری واحدهای مسکونی با طبیعت و شاخص محیط زیست از شاخص هایی مانند تأثیر معماری واحد مسکونی و بافت روستایی بر صرفه جویی در مصرف انرژی و میزان مصالح بومی مصرفی در منازل روستایی به دست می آید. این شاخص ها با توجه به آثار و پیامدهای مثبت و منفی آن ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ابتدا اثرات منفی مسکن بر محیط زیست (مانند دفع نامناسب زباله و فاضلاب سبک و سنگین، تخریب و آلودگی زمین های زراعی، باغ ها و منابع طبیعی و آسیب آنها به طبیعت روستا) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

 

سپس اثرات مثبت تعامل مسکن و بافت با محیط روستایی که از طریق سازگاری مسکن روستایی با طبیعت اطراف قابل تحقق است، اندازه‌گیری و مورد بحث قرار گرفت. در این دیدگاه موضوعاتی مانند سازگاری معماری و بافت روستایی با محیط طبیعی و استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر طبیعی (مانند باد، خورشید و ...) و یا اتخاذ رویکردهای خلاقانه برای پیشگیری یا کاهش اثرات مخرب حوادث طبیعی (مانند بادهای مضر). ، طوفان و هوای سخت) در نظر گرفته شد. شاخص ها و شاخص های نشان داده شده در جدول 4 بعد زیست محیطی مسکن روستایی را نشان می دهد. (سرتیپی پور 1386)

 

بر اساس نتایج تحلیل ابعاد محیطی، هشت استان در گروه اول، شش استان در گروه دوم، شش استان در گروه سوم و هشت استان در گروه چهارم قرار دارند. توزیع جغرافیایی شرایط محیطی مسکن روستایی در شکل 10 نشان داده شده است.

3.5. وضعیت عمومی فعلی مسکن روستایی

 

بررسی ابعاد چهارگانه خانه های روستایی ایران در دست مطالعه و مقایسه نشان می دهد که کمیت و کیفیت مسکن روستایی در استان های مختلف یکسان نیست. بین خانه های روستایی در استان های مختلف تفاوت معنادار و معناداری وجود دارد و این امر نمی تواند مورد غفلت برنامه ریزان و تصمیم گیران مسکن قرار گیرد. اما از منظری دیگر، ترکیب ابعاد چهارگانه هر استان برای شناخت آن مدنظر قرار گرفت شرایط عمومی حاکم بر وضعیت مسکن روستایی نتایج تحقیق نشان می دهد که در مجموع تنها هفت استان در وضعیت نسبتاً بهتری قرار دارند (گروه اول). هفت استان در گروه دوم، سیزده استان در گروه سوم و یک استان واحد در گروه چهارم به دلیل فاصله قابل توجه معیارهای آن با سایر نقاط کشور قرار می گیرند. نمودار 11 وضعیت کلی مسکن روستایی در استان های ایران را در چهار سطح نشان می دهد. (سرتیپی پور 1386)

 

با توجه به اطلاعات فوق، بهترین وضعیت مسکن روستایی متعلق به استان یزد در مرکز ایران و نامناسب ترین شرایط مربوط به سیستان و بلوچستان است. یزد از نظر ابعاد رفاهی، بافتی و محیطی در گروه یک و از نظر اقتصادی و معیشتی در گروه دو قرار دارد. همچنین از نظر ابعاد رفاهی و زیست محیطی استان در بهترین موقعیت کشور قرار دارد.

 

استان جنوب شرقی سیستان و بلوچستان در مقایسه با سایر استان های ایران از نظر هر چهار بعد اصلی در گروه چهار قرار دارد. بنابراین با توجه به ویژگی های مسکن در این منطقه، لازم است در قالب برنامه ای جداگانه، هر چهار بعد مسکن در این استان مورد توجه قرار گیرد. (سرتیپی پور 1384)

 

 

 

نمونه کارهای طراحی گروه معماری مشاور

 

 

4. نتیجه گیری

 

معماری روستایی ایران نمونه ای کارآمد و متفکر از معماری هماهنگ با زندگی روزمره مردم، محیط های طبیعی و احترام به طبیعت است. اصول، استانداردها و زمینه های مثبت بسیاری در معماری بومی روستایی ایران وجود دارد که اگر در طرح های جدید مسکن در نظر گرفته شود، می تواند به شکل گیری بافت مناسب کمک کند. برای نام بردن تنها چند مورد از این اصول، می‌توان به سادگی، کارایی، استفاده از ماژول‌ها در طراحی مسکن، نگرش انسانی و فناوری‌های بومی اشاره کرد که به آنها ویژگی‌های خاصی می‌بخشد و می‌تواند به عنوان منبعی ارزشمند برای مسکن روستایی آینده با تاکید بر حفظ هویت

 

از سوی دیگر، تحولات فرهنگی-اجتماعی ناشی از نوسازی، الگوهای معماری بومی روستایی را در دهه‌های اخیر تغییر داده است و هزینه پایین انرژی در ایران و استفاده از مصالح جدید مانند فولاد و بتن، این روند را تشدید کرده است. این موضوع موجب انحطاط و افول دانش معماری بومی روستایی، مدیریت فضاها و سکونتگاه ها و اصول مربوطه شده است که در طول تاریخ شکل گرفته است. غفلت از فناوری‌های بومی و ناآگاهی نسبت به ارزش‌ها و هویت بومی منجر به الگوی جدیدی از مسکن شده است که در همه جا دیده می‌شود. الگوهایی که گاه در تضاد با نقوش بومی هستند. آنها نه تقلید دقیقی از الگوهای خارجی هستند و نه کاربرد مناسبی از مواد و فناوری های جدید.

 

خانه‌های ساخته شده در سال‌های اخیر با سیستم‌های اکو سازگاری کمتری دارند و معمولاً به سبک زندگی روستایی در این خانه‌ها توجه کافی نمی‌شود. بنابراین با وجود افزایش امکانات و تجهیزات رفاهی، خانه های روستایی با استانداردهای مسکن مناسب فاصله زیادی دارند. ترویج الگوهای جدید و کپی برداری از آنها در زندگی و مسکن روستایی، کوچک شدن زمین‌ها و تسلط استانداردهای شهری در تراکم، ساختار و تکنیک‌های مسکونی از مشکلاتی است که مسکن روستایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

 

مقایسه وضعیت موجود و گذشته مسکن در روستاهای ایران و تحلیل شاخص‌ها و شاخص‌های مسکن روستایی نمونه‌گیری سال 1382 نشان می‌دهد که یک راه حل برای حل مشکلات مسکن روستایی که رویکرد غالب در برنامه‌های مسکن بوده است، کافی نیست. . بنابراین نگاه نظام مند به بافت روستایی و مسکن به عنوان مجموعه ای از عوامل و اصول مرتبط با یکدیگر که آشکارا مسکن و محیط روستایی را در گذشته تحت تاثیر قرار داده است، امری ضروری است. بنابراین اتخاذ رویکردی منطقه‌ای در سیاست‌های توسعه مسکن و سازگار با نیازهای استانی ضروری است. بر این اساس، با توجه به همگونی و طبقه بندی استان ها به چهار بعد مسکن و ارزش های پایدار معماری بومی،

 

روش ایرانی در تعیین وضعیت مسکن روستایی که امکان مقایسه استان ها با یکدیگر و رصد تغییرات استانی در بخش مسکن روستایی را فراهم کرده است، روشی برای ارزیابی مسکن روستایی و راه حلی مناسب است که می تواند به عنوان روشی مناسب نیز مورد استفاده قرار گیرد. دستورالعمل برای کشورهای دیگر

 

 

 

   ╣║╗╝╜╛╕╖╢╡┤│▓▒◄  خدمات گروه معماری مشاور

 

 

یادداشت

 

1. تحلیل دقیق نتایج سرشماری ملی سال 1385 نشان می دهد که 22.3 میلیون روستای ایران در 63898 روستا زندگی می کنند. 42 درصد این سکونتگاه ها (28271 روستا) کمتر از 100 نفر جمعیت دارند که مجموعاً بالغ بر یک میلیون نفر می باشد. این جمعیت که در کمتر از نیمی از روستاهای ایران (42 درصد) ساکن هستند، تنها 6/5 درصد از کل جامعه روستایی را شامل می شود. روستاهای 100-500 نفری 23855 میزبان 5.74 میلیون نفر هستند. حدود 10.746 میلیون نفر در 10699 روستا با 500 تا 2499 نفر جمعیت و 4.63 میلیون نفر در 1043 روستا با جمعیت بیش از 2500 نفر زندگی می کنند.

 

2. کلمه اصلی فارسی سیاه چادر است

 

3. اصل کلمه فارسی آلاچیغ به معنای پناهگاه برگی سایه دار است

 

4. تلاشی که برای شناسایی مطالعات مشابه در سایر کشورها به منظور استفاده از تجربیات آنها انجام شد، نتیجه ای نداشت.

 

5. شاخص به داده هایی اشاره دارد که از طریق ترکیب و ادغام دو یا چند مجموعه داده به روشی جامع تر تولید می شود. در اینجا شاخص ها به دو نوع طبقه بندی می شوند: شاخص سطح یک و شاخص سطح دو)

 

6. پس از تعیین شاخص ها، مجموعه ای یکپارچه از شاخص ها به دست می آید که می تواند مفهوم جامع تری از ویژگی های مسکن ارائه دهد. شاخص به سطح داده های تولید شده از طریق ترکیب و ادغام دو یا چند شاخص اشاره دارد.

 

7. پس از ویرایش و اصلاح داده‌ها، شاخص‌ها و شاخص‌ها از طریق ترکیب شاخص‌های مرتبط با ابعاد اصلی تأثیرگذار مسکن تولید می‌شوند. نتایج حاصل از ترکیب و ادغام شاخص ها در چهار بعد اصلی شامل ساختار کالبدی، اقتصاد و معیشت، رفاه و محیط زیست خلاصه می شود، موضوعاتی که بیانگر کیفیت مسکن هستند.

 

8. داده ها کوچکترین سطح اطلاعات در این تحقیق است که نمی توان آن را به قسمت های کوچکتر تقسیم کرد. در واقع داده ها اطلاعاتی هستند که بلافاصله پس از نمونه گیری به دست می آیند.

 

9. لازم به ذکر است که گروه بندی و درجه بندی استان ها بر اساس اطلاعات و داده های ثبت شده در پرسشنامه های نمونه گیری ویژگی های مسکن روستایی، نتیجه مطالعه سال 1382 می باشد. 27/2849 مورخ: 1385/04/23) از اداره آمار زیربنایی مرکز آمار ایران.